Zmiana klimatu to długoterminowe zmiany warunków pogodowych na Ziemi, obejmujące wzrost średnich temperatur, zmiany opadów oraz rosnącą częstotliwość występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak susze, powodzie i fale upałów. Współczesny kryzys klimatyczny jest w dużej mierze spowodowany działalnością człowieka, w szczególności emisją gazów cieplarnianych powstających podczas spalania paliw kopalnych. Globalne ocieplenie spowodowane tą działalnością poważnie wpływa na rolnictwo i produkcję żywności, co staje się coraz poważniejszym wyzwaniem stojącym przed światem.
Wyzwania dla rolnictwa związane ze zmianami klimatycznymi
Ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak długotrwałe susze, powodzie, huragany czy intensywne fale upałów, stają się coraz częstszym zagrożeniem dla rolnictwa. Susze ograniczają dostęp do wody, co bezpośrednio przekłada się na zmniejszenie plonów i wzrost kosztów produkcji. Z kolei powodzie niszczą pola uprawne, prowadząc do erozji gleby i jej degradacji, a tym samym do dalszego spadku jej wydajności. Częstość i intensywność tych wydarzeń sprawiają, że rolnictwo staje się mniej przewidywalne, a globalne dostawy żywności stają się coraz bardziej niestabilne.
Zwiększenie średnich temperatur dodatkowo komplikuje sytuację – prowadzi do przyspieszonego dojrzewania roślin, co z kolei obniża zarówno ich jakość, jak i wielkość plonów. Kluczowe uprawy, takie jak pszenica, ryż czy kukurydza, są szczególnie wrażliwe na zmiany klimatyczne, gdyż do optymalnego wzrostu wymagają stabilnych warunków. Wysokie temperatury wpływają również na występowanie tzw. stresu cieplnego, który dodatkowo zmniejsza wydajność roślin. Przykładem mogą być susze, które w 2024 roku dotknęły Afrykę Subsaharyjską, powodując znaczący spadek plonów kukurydzy i pogorszenie bezpieczeństwa żywnościowego w tym regionie.
Podobne problemy występują także w Europie – na przykład produkcja pszenicy w UE w sezonie 2024/25 zmniejszyła się o 4% w porównaniu do poprzedniego sezonu, osiągając najniższy poziom od 2020 roku. Z kolei w Stanach Zjednoczonych ekstremalne warunki pogodowe, takie jak huragany i susze, zakłóciły produkcję soi i kukurydzy, co doprowadziło do wzrostu cen na światowych rynkach i ograniczenia eksportu.
Wzrost kosztów produkcji i ich wpływ na ceny
Zmiany klimatyczne wpływają nie tylko na same zbiory, ale także na koszty związane z produkcją rolniczą. Coraz trudniejsze warunki zmuszają rolników do inwestowania w zaawansowane technologie, takie jak nowoczesne systemy nawadniania, które są niezbędne w warunkach przedłużających się susz. Niestabilna pogoda zwiększa też ryzyko strat w uprawach, co zmusza producentów do stosowania dodatkowej ochrony – na przykład zaawansowanych metod przeciwdziałania szkodnikom i chorobom roślin, które przy wyższych temperaturach stają się bardziej agresywne.
Koszty związane z transportem produktów również rosną – uszkodzenia infrastruktury spowodowane powodziami czy huraganami mogą znacząco utrudnić przewóz towarów. Wszystkie te czynniki wpływają na wyższe ceny surowców spożywczych, takich jak pszenica, kukurydza czy soja, a te z kolei mają bezpośredni wpływ na ceny żywności, które codziennie trafiają na nasze stoły.
Zmiana podejścia do produkcji i importu żywności
Zmiany klimatyczne zmuszają kraje na całym świecie do rewizji swoich strategii dotyczących produkcji i importu żywności. W sytuacji, kiedy zależność od importu staje się coraz bardziej ryzykowna, rośnie znaczenie lokalnej produkcji i bezpieczeństwa żywnościowego. Kraje, które dotąd były głównymi eksporterami, takie jak Stany Zjednoczone czy Brazylia, zmagają się z niestabilnością klimatu, co zmniejsza ich możliwości zapewnienia stałych dostaw na rynki międzynarodowe. W rezultacie rośnie zainteresowanie alternatywnymi źródłami żywności oraz technologiami, które mogą pomóc w zwiększeniu odporności na zmienne warunki, na przykład rolnictwo wertykalne czy hodowla roślin odpornych na stresy klimatyczne.
Najubożsi jako największe ofiary zmian klimatycznych
Niestabilność produkcji żywności najbardziej dotyka najuboższych. Społeczności, które nie mają dostępu do zaawansowanych technologii adaptacyjnych, są szczególnie narażone na negatywne skutki zmian klimatycznych. Wzrost cen artykułów spożywczych szczególnie uderza w osoby, które nie mają wystarczających środków, aby pozwolić sobie na zakup drożejącej żywności. W miastach, gdzie ludzie są uzależnieni od zakupów na rynku, gwałtowne wahania cen mogą być jeszcze bardziej odczuwalne, ponieważ nie mają oni możliwości samodzielnej produkcji żywności.
Adaptacja i innowacje w rolnictwie
W obliczu zmian klimatycznych rolnictwo na całym świecie stawia na nowe technologie, które mają na celu zwiększenie odporności produkcji na trudne warunki pogodowe. Metody takie jak agroleśnictwo – czyli łączenie upraw z elementami leśnymi – pomagają zwiększyć odporność roślin na zmiany klimatyczne, poprawiając jednocześnie jakość gleby i zapobiegając jej erozji. Nowoczesne systemy nawadniania, bazujące na precyzyjnym monitorowaniu wilgotności gleby, pozwalają ograniczyć zużycie wody, co jest niezwykle ważne w warunkach suszy.
Równocześnie rosną inwestycje w hodowlę roślin odpornych na stres klimatyczny. Nowe odmiany, modyfikowane genetycznie lub selekcjonowane ze względu na ich odporność, mogą lepiej radzić sobie z suszą czy zmiennymi temperaturami, co pozwala na uzyskanie lepszych plonów w coraz trudniejszych warunkach klimatycznych.
Wsparcie ze strony polityki publicznej
Rządy i organizacje międzynarodowe, takie jak ONZ czy Unia Europejska, starają się wspierać rolników w adaptacji do zmieniających się warunków klimatycznych, wprowadzając odpowiednie programy wsparcia i polityki klimatyczne. Przykładem może być Europejski Zielony Ład, który stawia na dekarbonizację rolnictwa, lepsze zarządzanie zasobami wodnymi oraz rozwój odnawialnych źródeł energii w rolnictwie. Takie działania są znaczące dla budowania bardziej odpornego i zrównoważonego systemu produkcji żywności.
Zmiany klimatyczne znacząco wpływają na produkcję i ceny żywności, prowadząc do rosnącej niepewności dostaw oraz wzrostu cen surowców. Najbardziej dotknięte są kraje rozwijające się oraz społeczności o niższych dochodach, które mają ograniczone możliwości dostosowania się do zmieniających się warunków. Aby sprostać tym wyzwaniom, rolnictwo wdraża innowacyjne technologie i metody, które mogą pomóc zwiększyć odporność produkcji na zmienne warunki pogodowe. Kluczowe znaczenie ma także wsparcie ze strony polityki publicznej oraz międzynarodowej współpracy, aby stworzyć bardziej stabilny i zrównoważony system rolniczy.
